Mua hay không mua: Quyết định mua sắm cá nhân có thể tác động đến cộng đồng

Liên Nguyễn
9 thg 10
4 phút đọc

Tiêu dùng thông minh là một lời khuyên thường thấy của các chuyên gia tài chính, và cũng là mong muốn của nhiều người tiêu dùng. Trong bối cảnh khủng hoảng khí hậu, bất bình đẳng lao động và nền kinh tế số hoá, đây không phải là một mục tiêu dễ dàng đạt được, đặc biệt là ở người trẻ. Câu hỏi “mua hay không mua” không đơn thuần chỉ là quyết định của riêng cá nhân mà còn có thể trở thành hình thức hành động thầm lặng nhưng đầy tự chủ của người trẻ. Đồng thời, nó còn thể hiện sự ý thức về mặt cộng đồng và xã hội.

Nghịch lý của thế hệ "mua để tồn tại"

Theo Deloitte 2023, hơn 60% Gen Z và Millennials sẵn sàng trả giá cao hơn cho sản phẩm bền vững. Nhưng cũng chính thế hệ này đang sống trong kỷ nguyên tiêu dùng điên cuồng nhất lịch sử: mua sắm online 24/7, livestream bán hàng không ngừng nghỉ, và thuật toán đọc vị mong muốn trước cả khi bạn nhận ra.

Chúng ta vừa muốn "sống xanh" vừa không thể cưỡng lại flash sale. Vừa kêu gọi bảo vệ môi trường vừa đặt hàng với giá "rẻ không tưởng". Đây không phải sai lầm hay trách nhiệm thuộc hoàn toàn về người tiêu dùng – chúng ta là “nạn nhân” của một hệ thống khổng lồ được thiết kế để bạn liên tục muốn có cảm giác sở hữu, “mua” để tăng cường niềm vui, sự hạnh phúc, hay sự tự tin. Nhưng kỳ thực, những lời hứa này không đem lại kết quả thực sự. Chúng khiến bạn “cháy túi” và càng thêm áp lực phải sở hữu nhiều hơn nữa, cuối cùng, bạn như lạc lối trong đống đồ mình sở hữu.

Mua hay không mua: Từ FOMO sang JOMO

FOMO (Fear of Missing Out) – nỗi sợ bị bỏ lỡ – là động lực mua sắm mạnh nhất của thế hệ trẻ. Nhưng một xu hướng ngược lại đang lớn dần: JOMO (Joy of Missing Out) – niềm vui khi không tham gia.

Không mua không có nghĩa là thiếu thốn. Nó có thể là:

Sự tự do tài chính: Không bị ràng buộc bởi các khoản nợ tiêu dùng
Không gian tinh thần: Không bị cuốn vào vòng xoáy so sánh trên mạng xã hội
Định danh cá nhân: Không định nghĩa bản thân qua đồ vật sở hữu

Người trẻ thông minh nhất không phải là người kiếm được nhiều tiền nhất, mà là người biết rõ mình muốn gì và không cần gì. Có lẽ, bạn cũng không thấy lạ lẫm với những câu chuyện săn “deal” săn sale đến mức “cháy túi”. Nhưng niềm vui khi sử dụng món đồ mới không kéo dài, chưa kể chất lượng những món đồ giá rẻ không hề cao, chỉ có thể dùng trong vài tháng thậm chí vài tuần. Và rồi có khi, bạn cũng nhận ra mình không thực sự yêu thích hay cần món đồ đó đến thế.

02 nguyên tắc có thể áp dụng cho câu hỏi “Mua hay không mua?”

Nguyên tắc 5R (Refuse – Reduce – Reuse – Repurpose – Recycle)

Đây là một trong những mô hình phổ biến nhất trong tiêu dùng và quản lý rác thải bền vững, thường được các tổ chức môi trường và giáo dục áp dụng.

Refuse (Từ chối): Hạn chế tiêu dùng không cần thiết. Ví dụ: từ chối túi nilon, đồ nhựa dùng một lần.
Reduce (Giảm thiểu): Giảm số lượng sản phẩm mua vào, chỉ mua những gì thật sự cần thiết.
Reuse (Tái sử dụng): Dùng lại sản phẩm nhiều lần thay vì bỏ đi sau một lần. Ví dụ: chai nước, hộp đựng, quần áo.
Repurpose (Tái chế dụng/Đổi công năng): Sáng tạo biến sản phẩm cũ thành vật dụng mới có công năng khác. Ví dụ: dùng lọ thủy tinh làm hộp đựng, dùng áo cũ làm giẻ lau.
Recycle (Tái chế): Đưa sản phẩm đã hết vòng đời về quy trình tái chế để làm ra nguyên liệu/thành phẩm mới.

“Buy Less, Choose Well, Make It Last” – triết lý của Vivienne Westwood

Câu nói nổi tiếng của Vivienne Westwood – nhà thiết kế thời trang huyền thoại của Anh – đã trở thành khẩu hiệu tiêu dùng bền vững trong lĩnh vực thời trang.

Buy Less (Mua ít đi): Hạn chế chạy theo xu hướng mua sắm liên tục, tránh thói quen “fast fashion”.
Choose Well (Chọn kỹ): Ưu tiên sản phẩm có chất lượng, nguồn gốc minh bạch, thân thiện với môi trường.
Make It Last (Dùng lâu bền): Bảo quản và sử dụng sản phẩm lâu dài thay vì vứt bỏ nhanh.

Tiêu dùng có ý thức không chỉ tốt cho xã hội hay môi trường, mà còn là cách để bảo vệ sức khỏe tinh thần, giảm áp lực trong thế giới số hóa, và giữ cho tài chính cá nhân vững vàng hơn. Sức mạnh thực sự của người tiêu dùng thế kỷ 21 không nằm ở việc mua những gì bạn muốn, mà ở chỗ dám nói không với những gì không cần thiết. Mỗi lần bạn nhấn nút “xóa giỏ hàng” sau khi suy nghĩ kỹ, chính là bạn đang gửi đi một thông điệp mạnh mẽ: tôi không bị thao túng, tôi mua vì giá trị thật, tôi chọn xây dựng thế giới bền vững cho tương lai.

Mọi thay đổi lớn đều bắt đầu từ sự lựa chọn nhỏ nhất. Bạn sẽ làm gì với quyết định mua sắm của mình?