Y tế cộng đồng trong mô hình chăm sóc toàn diện: Giải pháp chăm sóc sức khỏe tâm thần của bệnh nhân chạy thận nhân tạo và các y bác sĩ
- Dear Our Community
- 2 giờ trước
- 8 phút đọc
Một khía cạnh quan trọng để đảm bảo tính hiệu quả và bền vững của Dự án “Đồng hành cùng nỗi lo chạy thận - Mô hình chăm sóc toàn diện” là sự chú trọng vào sức khỏe tâm thần đặt trong bối cảnh y tế cộng đồng (Public Health) của Việt Nam. Tập trung vào việc phòng ngừa bệnh tật và nâng cao sức khỏe cho toàn bộ cộng đồng, y tế cộng đồng có vai trò quan trọng trong mô hình chăm sóc toàn diện. Khi kết hợp, hai yếu tố này sẽ không chỉ đảm bảo bệnh nhân nhận được sự hỗ trợ tối đa về mặt y tế mà còn giảm gánh nặng tổng thể cho bệnh nhân, tăng cường sự tự chủ và tạo ra một “chuỗi” chăm sóc liên tục bao gồm cả hỗ trợ tâm lý, xã hội, phục hồi chức năng.
Để hiểu hơn về cách mô hình chăm sóc toàn diện có thể cải thiện khía cạnh sức khỏe tâm thần của bệnh nhân và các y bác sĩ như thế nào, Dear Our Community đã có cuộc trao đổi với TS. Trương Nguyễn Xuân Quỳnh - Tiến sĩ Triết học Y tế Công cộng tại Trường Đại học Chulalongkorn (Thái Lan) và Thạc sĩ chuyên ngành Công tác Xã hội Lâm sàng tại Đại học Boston.
Vai trò của y tế cộng đồng trong mô hình chăm sóc toàn diện dành cho bệnh nhân chạy thận nhân tạo
Theo TS. Xuân Quỳnh, vai trò của y tế cộng đồng hiện nay tại Việt Nam tuy còn khá hạn chế nhưng nếu được kích hoạt đúng cách, tiềm năng là rất lớn.
“Trên thực tế, y tế cộng đồng là lực lượng gần dân nhất, hiểu rõ hoàn cảnh sống, điều kiện kinh tế – xã hội, và có thể trở thành "mắt xích kết nối" giữa bệnh nhân – bệnh viện – gia đình – và các nguồn lực xã hội. Tuy nhiên, trong bối cảnh hiện tại, lực lượng này thường bị bó hẹp trong chức năng hành chính hoặc y tế dự phòng, chưa được trao quyền và đào tạo đủ để tham gia vào mô hình chăm sóc mạn tính, nhất là trong các lĩnh vực như tâm lý – xã hội. Nếu được tổ chức lại, có tập huấn phù hợp và chính sách rõ ràng, y tế cộng đồng hoàn toàn có thể giữ vai trò như một “người đồng hành tại địa phương” – giúp bệnh nhân duy trì điều trị, giám sát tình trạng nguy cơ, hỗ trợ tâm lý ban đầu, và đặc biệt là phát hiện sớm những hoàn cảnh dễ tổn thương nhất để kết nối lên tuyến trên.”
Vai trò của mô hình chăm sóc toàn diện trong khía cạnh sức khỏe tâm thần của bệnh nhân
TS. Quỳnh nhấn mạnh: “Chăm sóc toàn diện không chỉ là chăm sóc “toàn bộ cơ thể”, mà là chăm sóc “toàn bộ con người” – bao gồm cảm xúc, suy nghĩ, hoàn cảnh sống, và các mối quan hệ. TS. Quỳnh chia sẻ: “Một bệnh nhân chạy thận trẻ tuổi từng nói với tôi: “Em không dám quen ai, vì sợ người ta biết em sống nhờ máy.” Những tổn thương tinh thần âm ỉ này, nếu không được hỗ trợ, sẽ khiến người bệnh thu mình, bỏ lọc máu, ăn uống không kiêng khem, dễ biến chứng. Chính vì vậy, khi có mặt của nhân viên xã hội y tế hay chuyên viên tâm lý – người lắng nghe, hỗ trợ và kết nối – bệnh nhân cảm thấy được nhìn nhận trọn vẹn. Họ có thêm động lực để chăm sóc bản thân, cảm thấy ít cô đơn hơn và kiểm soát tốt hơn việc điều trị.
Điều trị không chỉ là vấn đề y khoa, mà là câu chuyện của sức khỏe tinh thần, hỗ trợ xã hội, và sự thấu hiểu.”
Mô hình chăm sóc toàn diện không chỉ dành cho bệnh nhân, mà còn được thiết kế để “nuôi dưỡng người chăm sóc”
Không chỉ riêng người bệnh hay gia đình bệnh nhân phải đối mặt với cuộc chiến sinh tồn, bác sĩ và nhân viên y tế cũng trải qua những khó khăn nhất định, đặc biệt là về khía cạnh sức khỏe tâm thần. Sức khỏe tâm thần của các y bác sĩ đóng vai trò cực kỳ quan trọng để đảm bảo sự tỉnh táo, bình tĩnh trong những tình huống căng thẳng, duy trì sự cảm thông và thấu hiểu đối với người bệnh, đồng thời “giữ lửa” với nghề y - một công việc vốn nhiều chông gai và thách thức. Nếu không được tiếp cận và xử lý đúng cách, đúng lúc, sức khỏe tâm thần của nhân viên y tế sẽ bị ảnh hưởng nặng nề.
TS. Xuân Quỳnh cho biết, các bác sĩ và nhân viên y tế điều trị bệnh nhân chạy thận nhân tạo không chỉ làm việc trong môi trường căng thẳng, mà còn phải tiếp xúc thường xuyên với nỗi đau dai dẳng, sự bất lực của bệnh nhân, và nhiều tình huống phức tạp không thể giải quyết bằng y khoa thuần túy.
“Chạy thận là điều trị duy trì, không chữa khỏi – điều này khiến cả người bệnh và nhân viên y tế đều đối mặt với cảm giác mỏi mệt, lặp đi lặp lại. Có bác sĩ chia sẻ với tôi rằng: "Nhiều khi bệnh nhân không tuân thủ, bỏ lịch, ăn mặn, rồi trở nặng, mình vừa giận vừa thương. Nhưng trách xong, mình lại thấy có lỗi.”
Cảm xúc mâu thuẫn này – giận dữ, bất lực, day dứt – nếu không được xử lý, sẽ tích tụ thành kiệt sức cảm xúc (emotional exhaustion), rồi dần chuyển sang chai lì cảm xúc (compassion fatigue).
Ở các bệnh viện lớn, số lượng bệnh nhân đông, áp lực hành chính lớn, ca trực dày, nhiều y bác sĩ chỉ có thể “tắt cảm xúc” để làm việc tiếp. Nhưng điều đó không phải là không tổn thương.
Một thực trạng được TS. Xuân Quỳnh chỉ ra, đó là việc nhân viên y tế ở Việt Nam hiếm khi được đào tạo hoặc hỗ trợ để chăm sóc sức khỏe tâm thần cho chính mình. “Họ được kỳ vọng là người mạnh mẽ, kiên cường – trong khi thực tế, họ cũng có những mất mát, những đêm thức trắng, những câu hỏi không lời đáp. Do đó, tôi tin rằng: chăm sóc toàn diện không chỉ dành cho bệnh nhân, mà phải bắt đầu cả từ việc chăm sóc người chăm sóc – vì chỉ khi người bác sĩ còn là chính mình, họ mới đủ sức để chữa lành cho người khác.”
Chính vì vậy, mô hình chăm sóc toàn diện không chỉ là giải pháp dành cho bệnh nhân, mà còn hướng đến việc “nuôi dưỡng người chăm sóc”. TS. Quỳnh nhấn mạnh, khi hệ thống y tế coi trọng cảm xúc của bác sĩ và nhân viên điều dưỡng, họ mới có thể duy trì lòng tận tâm lâu dài.
“Tôi tin rằng, sự “tận tâm” không thể duy trì bằng lời kêu gọi hy sinh mãi mãi – mà phải bằng hệ thống cho phép người làm nghề được là con người. Mô hình chăm sóc toàn diện chính là cơ hội để thiết kế lại một hệ sinh thái y tế nhân văn, bền vững và công bằng cho cả hai phía: người bệnh và người chăm sóc.”
Thách thức và thuận lợi của y tế cộng đồng tại Việt Nam trong việc nhân rộng mô hình chăm sóc toàn diện
Việt Nam có những thuận lợi đáng kể trong việc xây dựng và phát triển mô hình chăm sóc toàn diện cho bệnh nhân, đặc biệt là những người mắc bệnh mãn tính như suy thận nhân tạo. Những yếu tố này tạo nên nền tảng vững chắc để triển khai các chương trình y tế hiệu quả và bền vững.
Theo TS. Quỳnh, y tế cộng đồng tại Việt Nam đang có những thuận lợi:
Hệ thống y tế cơ sở đã phủ rộng đến tận xã, phường – đây là điều mà nhiều quốc gia đang phát triển khác chưa có được. Cán bộ y tế ở tuyến cơ sở có mối quan hệ thân thiết với cộng đồng, hiểu rõ hoàn cảnh gia đình từng bệnh nhân. Họ có thể là cầu nối lý tưởng giữa bệnh viện và đời sống thực tế của người bệnh.
Nhận thức về sức khỏe tâm thần đang dần thay đổi. Những năm gần đây, Bộ Y tế đã đưa nội dung sức khỏe tâm thần vào các chương trình y tế học đường, y tế người cao tuổi, và y tế dự phòng. Đây là tín hiệu tích cực để tiến tới lồng ghép các dịch vụ hỗ trợ tâm lý vào mô hình chăm sóc toàn diện – không chỉ cho người bệnh mà cả người chăm sóc và nhân viên y tế.
Tuy nhiên, thách thức cũng rất rõ ràng:
Thiếu nhân lực chuyên biệt như nhân viên xã hội y tế hoặc chuyên viên tâm lý ở trạm y tế hoặc thậm chú ở các bệnh viện lớn có. Việc hỗ trợ sức khỏe tinh thần cho bệnh nhân mạn tính chủ yếu do điều dưỡng hoặc bác sĩ kiêm nhiệm, trong khi họ không được đào tạo bài bản về mảng này. Ở nhiều BV NVXH chỉ làm truyền thông hoặc vận động tài trợ.
Cơ chế tài chính cũng chưa bao phủ chăm sóc phi y khoa: Các hoạt động như tư vấn tâm lý, hỗ trợ đi lại, kết nối xã hội hiện chưa được bảo hiểm y tế chi trả. Điều này khiến bệnh viện khó bố trí nguồn lực, và mô hình chăm sóc toàn diện dễ bị xem là “phụ trợ” thay vì thiết yếu.
“Đối với mô hình chăm sóc toàn diện nói riêng, Việt Nam đang trong giai đoạn chuyển mình về chăm sóc sức khỏe: từ “chữa bệnh” sang “chăm sóc sức khỏe toàn diện”. Sự quan tâm ngày càng tăng đến sức khỏe tâm thần và chất lượng sống mở ra cơ hội lớn cho mô hình này. Ngoài ra, với sự khác biệt về văn hoá, tín ngưỡng, nguồn lực và quan điểm về bệnh tật của môi cộng đồng, mô hình toàn diện cần được “địa phương hóa” – tức là phải được thiết kế và thực hiện với sự tham gia thực chất của người dân, bệnh nhân, và các tổ chức xã hội địa phương. Việc lắng nghe, khảo sát nhu cầu, và có cơ chế phản hồi là cách để đảm bảo sự phù hợp và tính bền vững.
Tuy nhiên, thách thức nằm ở chỗ: nếu không có chính sách rõ ràng, mô hình dễ trở thành “phong trào”, dễ mất tính bền vững. Để thành công, cần gắn chăm sóc toàn diện với bảo hiểm y tế, với đào tạo nghề nghiệp, và với những “người thay đổi hệ thống” từ trong chính bệnh viện và cộng đồng.”
Dear Our Community xin chân thành cảm ơn những chia sẻ của TS. Trương Nguyễn Xuân Quỳnh.
Comments