Người trẻ thất nghiệp: Có phải chỉ vì "không nỗ lực"?

Những con số thống kê gần đây từ Tổng cục Thống kê và phân tích từ VnExpress, đều vẽ nên một bức tranh đáng lo ngại: Việt Nam hiện có hơn 1,6 triệu thanh niên trong độ tuổi 15-29 không việc làm, không tham gia đào tạo, chiếm tới 11,5% lực lượng lao động trẻ. Khi nhìn vào phần bình luận dưới các bài báo hay lắng nghe các cuộc trò chuyện từ thế hệ trước, thường có một điểm chung rằng họ đều phán xét: “giới trẻ bây giờ lười biếng”, "Bằng cấp đầy ra đấy mà không xin được việc là do kén cá chọn canh", hay "Ngày xưa chúng tôi khổ hơn nhiều mà còn có việc làm, tất cả là do không chịu nỗ lực".

Những lời nói này, dù có thể xuất phát từ sự quan tâm, lại vô tình phủ một lớp màn định kiến lên một vấn đề xã hội phức tạp. Việc quy chụp tất cả chỉ vì hai chữ "nỗ lực" là một cái nhìn quá phiến diện và có phần bất công. Thực tế, câu chuyện đằng sau phức tạp hơn rất nhiều.

Khi "nỗ lực" Thôi Là Chưa Đủ

Không ai có thể phủ nhận rằng nỗ lực cá nhân, thái độ cầu tiến và sự chủ động là những yếu tố tiên quyết trên con đường sự nghiệp. Nhưng hãy thử tưởng tượng, bạn là một vận động viên bơi lội tài năng, nỗ lực ngày đêm, nhưng lại bị đẩy vào một cuộc đua trên sa mạc. Liệu nỗ lực có giúp bạn chiến thắng?

Người trẻ ngày nay cũng đang ở trong một "cuộc đua" tương tự, nơi bối cảnh đã hoàn toàn thay đổi.

1. Thị trường lao động đầy thách thức

"Tấm bằng đại học" không còn là vé thông hành vàng. Thị trường lao động hiện tại đang đối mặt với

tình trạng "cung vượt cầu" và những yêu cầu ngày càng khắt khe hơn. Theo báo cáo của Ngân hàng Thế giới (World Bank), dù tỷ lệ có việc làm ở khu vực Đông Á và Thái Bình Dương nhìn chung cao, người trẻ lại là nhóm gặp khó khăn nhất.

Tại Việt Nam, tình hình càng thêm rõ nét khi nhiều doanh nghiệp tái cấu trúc, cắt giảm nhân sự sau đại dịch. Sự dịch chuyển lao động cũng không còn mang lại nhiều giá trị như trước. Nếu như trước đây, lao động chuyển từ nông nghiệp sang các ngành sản xuất, dịch vụ năng suất cao, thì từ những năm 2000, xu hướng lại là chuyển dịch sang các công việc dịch vụ năng suất thấp, không chính thức. Điều này có nghĩa là dù tìm được việc, nhiều người trẻ cũng đang làm những công việc bấp bênh, năng suất thấp.

2. Khoảng cách giữa bằng cấp và năng lực thực tế

Một thực trạng đáng buồn là nhiều chương trình đào tạo vẫn còn nặng về lý thuyết. Các báo cáo từ Viện Khoa học Lao động và Xã hội (ILSSA) cũng thường xuyên nhấn mạnh về sự thiếu kết nối giữa giáo dục và nhu cầu doanh nghiệp. Việc học nhiều hơn không phải lúc nào cũng đồng nghĩa với kỹ năng tốt hơn. Nhiều thanh niên dù có bằng cấp nhưng lại thiếu các kỹ năng nền tảng và kỹ năng chuyên môn đáp ứng yêu cầu của nhà tuyển dụng.

Điều này dẫn đến một nghịch lý mà các trang tuyển dụng như TopCV thường chỉ ra: doanh nghiệp "khát" nhân lực chất lượng cao, trong khi người lao động trẻ lại khó tìm được việc làm phù hợp. Hệ quả là một sự lãng phí nguồn nhân lực khổng lồ.

3. Rào cản từ định kiến và yếu tố xã hội

Chúng ta không thể bỏ qua các yếu tố vĩ mô đang tác động mạnh mẽ. Tại Việt Nam, dân số đang già hóa, tạo ra áp lực lên lực lượng lao động tương lai. Các doanh nghiệp trẻ - vốn là động lực chính tạo ra việc làm - lại đang có dấu hiệu suy giảm và tăng trưởng chậm lại.

Đặc biệt, định kiến giới vẫn là một rào cản lớn. Tỷ lệ nữ thanh niên trong nhóm NEET (không đi làm, không đi học, không tham gia đào tạo) cao hơn đáng kể so với nam giới (13,7% so với 9%), với lý do chính được đưa ra là "làm công việc nội trợ". Điều này cho thấy nhiều phụ nữ trẻ vẫn đang bị giới hạn cơ hội phát triển sự nghiệp bởi những quan niệm cũ.

Đừng Gọi Đó Là "Kén Chọn", Hãy Gọi Là "Lựa Chọn"

Nhiều người cho rằng giới trẻ "kén cá chọn canh" hay có tâm lý "việc nhẹ lương cao". Nhưng thực tế, thế hệ trẻ ngày nay có những nhận thức khác về giá trị công việc. Họ không chỉ tìm kiếm một nơi để kiếm sống, mà còn mong muốn một môi trường để phát triển bản thân, có sự cân bằng và phù hợp với giá trị cá nhân.

Việc họ từ chối một công việc trả lương không tương xứng, một môi trường độc hại hay một định hướng không có tương lai không phải là "lười biếng". Đó là một lựa chọn có ý thức để bảo vệ sức khỏe tinh thần và xây dựng một sự nghiệp bền vững.

Thay vì phán xét, hãy cùng tìm giải pháp

Thất nghiệp ở người trẻ là một bài toán của cả xã hội. Thay vì chỉ trích, chúng ta cần những hành động thiết thực và đồng bộ:

• Về phía người trẻ: Cần chủ động trang bị kỹ năng thực tế thông qua các khóa học, dự án cá nhân, và thực tập. Xây dựng mạng lưới quan hệ và không ngại bắt đầu từ vị trí nhỏ để học hỏi.

• Về phía doanh nghiệp: Cần có cái nhìn cởi mở, tạo cơ hội cho sinh viên mới ra trường, đầu tư vào đào tạo và tăng cường kết nối với các cơ sở giáo dục.

  
  

Đổ lỗi cho một người trẻ thất nghiệp vì "không nỗ lực" cũng giống như chỉ trích một cái cây không ra quả mà không nhìn vào đất đai, thời tiết hay sâu bệnh. Đó là một cách tiếp cận đơn giản hóa vấn đề và bỏ qua trách nhiệm của cả một hệ thống.

Lần tới, khi thấy một người trẻ đang loay hoay trên con đường sự nghiệp, thay vì phán xét, chúng ta hãy thử lắng nghe, thấu hiểu và hỗ trợ. Bởi lẽ, tương lai của họ cũng chính là tương lai của cả xã hội này.