Dự án Eunoia Project - “Để xã hội có cái nhìn cảm thông hơn với trẻ tự kỉ”
Tháng 1-2019, Tổng cục Thống kê công bố Việt Nam hiện có khoảng 6,2 triệu người khuyết tật từ 2 tuổi trở lên (chiếm khoảng 6,5% dân số). Trong đó có khoảng 1 triệu người tự kỉ, tỷ lệ trẻ em mắc chứng tự kỉ ước tính là 1% số trẻ em sinh ra. Nếu tính theo tỷ lệ này, thì trên cả nước sẽ có khoảng 500 nghìn trẻ mắc căn bệnh này.
Điều đó đồng nghĩa, cũng có nửa triệu gia đình đang hằng ngày đối diện với những khó khăn, thách thức trong nuôi dạy trẻ tự kỉ. Không chỉ các em gặp khó khăn mà chính gia đình cũng gặp vô vàn thách thức và gánh nặng cả về tài chính lẫn tinh thần.

Dù vậy, thực tế là nhận thức trong cộng đồng về dạng khuyết tật này còn hạn chế, vì thế, không ít trẻ tự kỉ và gia đình của các em còn bị phân biệt đối xử, gây khó khăn trong việc hoà nhập cộng đồng và chưa có được những hỗ trợ cần thiết để phát triển.
Đây cũng chính là một trong những lý do mà dự án Eunoia Project - Nâng cao nhận thức về trẻ tự kỉ ra đời từ năm 2018 như một trong những nỗ lực giúp cộng đồng hiểu rõ hơn về khuyết tật tự kỉ và từ đó thay đổi góc nhìn và hành động bao dung hơn với người tự kỉ.
Bài viết đầu tiên trong chuỗi bài phỏng vấn Những dự án xã hội ấn tượng bởi Gen Z do Dear Our Community khởi xướng sẽ phỏng vấn bạn Nguyễn Lê Thuỳ Trang (sinh năm 2001) - người sáng lập và điều hành dự án, để hiểu hơn về câu chuyện của Trang và hành trình của Eunoia.

Trang có thể chia sẻ câu chuyện khởi nguồn cũng như lý do thôi thúc bạn thành lập nên dự án Eunoia Project này?
Với mình, dự án Eunoia Project xuất phát từ chính những trải nghiệm rất thực tế và cũng rất cá nhân của mình. Anh trai mình là người tự kỉ, mình sống và lớn lên cùng với anh. Để chăm sóc tốt cho anh, mẹ mình đã mở một trường mầm non cho trẻ khuyết tật, bao gồm trẻ tự kỉ ở Vũng Tàu và duy trì ngôi trường tới hôm nay. Sinh trưởng trong môi trường như vậy, mình có thể hiểu được những khó khăn mà người tự kỉ đang phải đối mặt cũng như nhận ra góc nhìn về người tự kỉ trong cộng đồng chưa đầy đủ, vô hình chung, tạo ra nhiều rào cản vô hình khiến người tự kỉ khó hoà nhập và được thấu hiểu hơn.
Vì thế, mình đã suy nghĩ nhiều về việc làm sao để tạo ra nhiều cơ hội để các bạn trẻ hay cộng đồng địa phương có thể tiếp xúc nhiều hơn với trẻ tự kỉ. Thông qua tiếp xúc, các bạn có cơ hội hiểu hơn về dạng khuyết tật này, từ đó, sẽ có góc nhìn công bằng, nhân ái và bao dung hơn với trẻ tự kỉ người tự kỉ nói chung.
Đó là lý do dự án Eunoia Project của mình được thành lập, tới nay dự án đã có 5 năm hoạt động với hai địa bàn chính và Tp. Vũng Tàu và Tp. Hồ Chí Minh. Với tên gọi là Eunoia - trong tiếng Hy Lạp có nghĩa là lời hay ý đẹp, mình và dự án mong rằng đây sẽ là nơi để các bạn có thể chia sẻ những lời hay, những hành động tốt đẹp, lan toả những hiểu biết đúng và bao dung về người tự kỉ.

Tại thời điểm thành lập dự án Eunoia Project, bạn đánh giá mức độ hiểu biết hoặc quan tâm của cộng đồng địa phương về vấn đề này như thế nào?
Ở thời điểm 5 năm trước, nếu tính trên thang 10, thì mình nghĩ chỉ khoảng 1-2 bạn có hứng thú và muốn tìm hiểu thêm về chủ đề này. Điều này cho thấy có một khoảng cách khá lớn về nhận thức và mức độ quan tâm của cộng đồng về chủ đề này. Vấn đề sẽ không được thay đổi nếu cộng đồng không hiểu được bản chất của tự kỉ hay nhìn thấy tận mắt những khó khăn diễn ra hàng ngày với các bạn ấy. Như thiền sư Thích Nhất Hạnh có nói “Có hiểu rồi mới có thương" - nhóm dự án giải quyết chữ “hiểu" để hy vọng cộng đồng chuyển hoá thành chữ “thương”.
Lựa chọn không kỳ thị, xa lánh, hay đối xử một cách công bằng với người tự kỉ là những cách phản ứng mà mình tin các bạn đều có thể thực hành để thể hiện sự quan tâm nhiều hơn.
Tới nay, mình đánh giá mức độ quan tâm lên khoảng 4-5 bạn trên thang điểm 10 rồi. Dù cần nhiều thời gian, nhưng nhóm mình cũng rất tự hào vì đã có thể giúp các bạn trẻ xung quanh có cái nhìn đúng đắn hơn về hội chứng tự kỉ này.

Bạn thấy đâu là những thuận lợi và rào cản khi thực hiện dự án về chủ đề này?
Mình nghĩ thuận lợi lớn nhất là mình có một lượng kiến thức nhất định về tự kỉ vì gia đình mình có một thành viên là người tự kỉ. Do đó, mình có thêm góc nhìn và sự thấu hiểu về người tự kỉ, và tuyệt nhiên, đó không phải là sự thương hại.
Còn về khó khăn thì vô vàn. Nhóm mình đối mặt với những khó khăn về pháp lý khi xin phép tổ chức chương trình, rồi vấn đề gây quỹ cho hoạt động, hay cả việc lên chương trình giao lưu cũng phải được “duyệt" qua thầy cô rất nhiều lần, có những lần phải làm lại hết để đảm bảo những quy tắc, và sự phù hợp với đối tượng đang hướng tới. Bạn biết đấy, trẻ em tự kỉ dưới 5 tuổi rất khác với người tự kỉ từ 18-20. Hay những khó khăn đến từ những tình huống không dự đoán trước, trong những trường hợp như vậy, nhóm mình luôn phải rất linh hoạt và biết cách điều chỉnh nhanh chóng để tiếp cận với cộng đồng mà dự án phục vụ.
Trang có thể chia sẻ những hoạt động chính của tổ chức và cách bạn vận hành dự án ở cả 2 khu vực Tp. Vũng Tàu & Tp. Hồ Chí Minh?
Mình là người Vũng Tàu, cấp III mình lên Sài Gòn học. Quyết định thành lập dự án ở cả 2 khu vực là vì mình muốn tận dụng tài nguyên 3 năm tại Sài Gòn để làm cầu nối cho các bạn học sinh phổ thông ở Vũng Tàu được làm việc và tiếp cận các cơ hội ở thành phố Tp. Hồ Chí Minh.
Một số hoạt động chính của Eunoia có thể kể đến như:
Hoạt động đến trường để thăm các em nhỏ tự kỉ tại các trường nhân các dịp lễ. Đây là hoạt động thường niên mà mình và đội nhóm đã cố gắng duy trì nhiều năm qua, để tạo cơ hội cho các bạn học sinh cấp 2, 3 đến thăm quan trường và có dịp trò chuyện với các em nhỏ, nhằm gia tăng sự thấu hiểu và đồng cảm hơn. Trung bình, một năm Eunoia tổ chức khoảng 4-5 sự kiện thăm trường.
Tổ chức các hoạt động trực tuyến để hỗ trợ, tuyên truyền cho cộng đồng hiểu hơn về tự kỉ, ví dụ như: hùng biện, hay sáng tạo nội dung về người tự kỉ. Các workshop này là sáng kiến trong 2 năm bị ảnh hưởng bởi Covid-19 để giúp dự án vẫn duy trì hoạt động thường xuyên.
Hoạt động thứ ba có thể kể đến là EPIMAN - nhằm nâng cao nhận thức trong cộng đồng. Tương tự chương trình Running Man, nhóm lồng ghép các kiến thức về chứng tự kỉ thông qua các hoạt động vui chơi. Sự kiện diễn ra từ sáng đến chiều, mỗi mỗi đợt thu hút khoảng 100 bạn tham gia đăng ký vào mùa hè, và cũng là một trong các hoạt động mà nhóm rất tự hào về mức độ hưởng ứng của mọi người.

Dự án đã huy động nguồn lực như thế nào để thực hiện nhiều sự kiện như vậy?
Tụi mình rất cố gắng tận dụng nguồn lực xung quanh nhiều nhất có thể vì những nhóm dự án phi lợi nhuận như mình ban đầu không có nguồn lực về tài chính, đa phần là tự nguyện tham gia và dành thời gian, công sức cống hiến.
Ban đầu, nhóm kêu gọi quyên góp và từ thiện từ chính những người xung quanh như gia đình, thầy cô, bạn bè. Nhóm cũng kêu gọi mạnh thường quân hỗ trợ vật lực như quà tặng hay đồ ăn/uống cho sự kiện. Sau này, khi bắt đầu có những con số tác động được đo lường cụ thể, nhóm mới bắt đầu phát triển thành hồ sơ kêu gọi tài trợ để đa dạng nguồn lực hỗ trợ. Dù vậy, đây cũng vẫn là một hoạt động khá thách thức với nhóm vì tụi mình cũng nhận ra, cần rất nhiều kỹ năng về gây quỹ để có thể “pitching” thành công. Do đó, mình nghĩ gây quỹ là một kỹ năng quan trọng mà các dự án như mình cần được học hỏi và trau dồi sớm để có thể chủ động nguồn lực nhằm duy trì và mở rộng hoạt động trong dự án. Và mình cũng mong sẽ có những nội dung bài bản về gây quỹ được chia sẻ từ những anh/chị hay đơn vị uy tín trong thời gian tới.
Sau hơn 5 năm phát triển dự án, bạn thấy đâu là những kỹ năng quan trọng nhất đối với người điều hành dự án?
Theo góc nhìn của mình, thì mình thấy có ba điều quan trọng nhất mà một bạn điều hành dự án cần chú ý.
Thứ nhất là quản lý thời gian hiệu quả. Khi thành lập dự án cần xác định bạn sẽ tiêu tốn rất nhiều thời gian để vận hành và phát triển dự án. Nếu không thể sắp xếp được thời gian thì bạn không nên làm. Với mình, một là làm thật tốt, hai là đừng làm. Khi làm giữa chừng, không đến nơi đến chốn, bạn sẽ gây hình tượng xấu với mọi người xung quanh. Do đó, đây là lưu ý rất quan trọng. Biết ưu tiên theo từng giai đoạn là một mẹo hữu ích để giúp bạn tối ưu hoá thời gian của mình hơn.
Thứ hai là khả năng truyền lửa, truyền cảm hứng. Khi bạn có được điều đó, bạn sẽ lôi kéo được thêm nhiều người cùng tham gia và đồng hành cùng bạn để đưa dự án đi tới những đích đến xa hơn, và cũng giúp mọi người hiểu được việc mình đang làm sâu sắc hơn. Đây là kỹ năng mềm rất quan trọng theo góc nhìn của mình.
Cuối cùng, đó là trách nhiệm. Trách nhiệm này thứ nhất nằm ở bản thân mình, thứ hai là vì cộng đồng. Mình biết có rất nhiều bạn làm dự án chỉ để làm hồ sơ du học hoặc có những trường hợp với mục đích tệ hơn như lừa đảo, chiếm đoạt. Những trường hợp như vậy thể hiện góc nhìn chưa phù hợp với các dự án cộng đồng, tiêu tốn nguồn lực và không mang lại kết quả.

Trang mong muốn cộng đồng nhìn nhận như thế nào về người tự kỉ?
Mình mong những quan niệm sai lệch về chứng tự kỉ sẽ được thay đổi. Ví dụ như nhiều bạn vẫn nghĩ tự kỉ là trầm cảm, nhưng thực chất, đây là hai vấn đề rất khác nhau. Trầm cảm là những thay đổi tâm sinh lý, có nguyên nhân, liều thuốc rõ ràng; trong khi đó, tự kỉ không có nguyên nhân đầy đủ, cụ thể, có thể do gen di truyền hoặc nhiều yếu khác gây nên. Do đó, chỉ cần mọi người có thể hiểu được những điều đơn giản thôi thì cũng đã giúp ích rất nhiều.
Mình cũng mong mọi người có cái nhìn thiện cảm và bao dung hơn với người tự kỉ. Đôi khi vì những hành động và thái độ không phù hợp, vô tình chúng ta đã tạo ra những tổn thương cho người đối diện và gia đình của họ. Mình có một kỷ niệm buồn là từng chứng kiến hàng xóm cười vào anh trai mình khi thấy anh bị tự kỉ. Và mình rất mong, khi cộng đồng hiểu hơn về người tự kỉ và những khó khăn mà gia đình của họ đối mặt hàng ngày, sẽ không có người tự kỉ nào bị đối xử như vậy nữa.

😍