Không thể có phát triển bền vững nếu phụ nữ bị bỏ lại phía sau

Ngày Phụ nữ Việt Nam 20/10 hàng năm không chỉ là một dịp để chúc mừng và tôn vinh những người phụ nữ Việt, mà còn là một dịp để chúng ta nhìn lại một chặng đường lịch sử đã qua và hành trình hướng tới tương lai - nơi chưa bao giờ và không thể vắng bóng sự hiện diện, đóng góp và đấu tranh của phụ nữ Việt Nam. Đặc biệt, khi Việt Nam đang đứng trước những nhiệm vụ quan trọng của công cuộc chuyển đổi xanh cùng kế hoạch phát triển bền vững, vai trò của phụ nữ lại càng quan trọng hơn bao giờ hết.

Vai trò của phụ nữ trên hành trình thúc đẩy phát triển bền vững 

Phụ nữ là nhóm yếu thế và chịu tác động trực tiếp và nặng nề nhất của biến đổi khí hậu, phân biệt giới, bạo lực trên cơ sở giới,... nhưng cũng chính là lực lượng then chốt và chủ lực trong việc quyết định và kiến tạo sự thay đổi. 

Theo Thông tấn xã Việt Nam, phụ nữ Việt Nam chiếm đến 63% lực lượng lao động, số doanh nghiệp Việt có phụ nữ trong cơ cấu chủ sở hữu chiếm 51%. Trong đời sống chính trị và lãnh đạo, điều hành đất nước, phụ nữ đang ngày càng khẳng định vai trò và tiếng nói của mình, với 30,26% nữ đại biểu Quốc hội khoá XV. 

Trong lĩnh vực nghiên cứu khoa học và đổi mới sáng tạo, các nhà khoa học nữ không chỉ góp phần phát triển khoa học Việt Nam theo hướng ứng dụng mà còn khẳng định vai trò của phụ nữ trong hành trình xây dựng tương lai bền vững cho đất nước. Trong số 12 cá nhân xuất sắc được trao Giải thưởng Phụ nữ Việt Nam 2025, có 5 gương mặt tiêu biểu trong lĩnh vực nghiên cứu khoa học. 

Trong lĩnh vực bảo vệ môi trường, thích ứng với biến đổi khí hậu, phụ nữ là nhân tố quan trọng và tích cực, mang đến những thay đổi tích cực cho cộng đồng, trong đó có phát triển kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn. 

Đặc biệt, Chương trình hành động quốc gia về Phụ nữ, hòa bình và an ninh giai đoạn 2024-2030 là một minh chứng rõ ràng cho vai trò thiết yếu của phụ nữ trong sự phát triển của đất nước. Mục tiêu chung của Chương trình nhằm bảo đảm và thúc đẩy hơn nữa bình đẳng giới; nâng cao vai trò, vị thế, tiếng nói, quyền lợi và nghĩa vụ, trách nhiệm của phụ nữ trong tham gia các lĩnh vực hòa bình, an ninh, góp phần duy trì hòa bình, ổn định và sự phát triển bền vững của quốc gia và trên phạm vi quốc tế.

Ngoài ra, Việt Nam xếp hạng 74/148 quốc gia trong Chỉ số Khoảng cách Giới toàn cầu (Global Gender Gap Report) năm 2025, tăng 2 bậc so với năm 2024. Đây là một tin vui cho thấy sự cam kết của Việt Nam trên tiến trình thúc đẩy bình đẳng giới. 

Phụ nữ vẫn phải đối mặt với vô vàn thách thức 

Định kiến giới trong lĩnh vực khoa học - công nghệ: Nam giới vẫn là lực lượng chủ yếu “thống trị” lĩnh

vực STEM, điều này càng được củng cố thêm bởi các định kiến như “Phụ nữ không phù hợp với khoa học tự nhiên”, “Phụ nữ không giỏi Toán và logic bằng đàn ông”. Cho dù đã có nhiều tiến bộ, nhưng số lượng nhà khoa học là nữ vẫn chỉ chiếm 21,5% trong tổng số các nhà khoa học. Trên toàn cầu, tỷ lệ kỹ sư là phụ nữ cũng chỉ chiếm khoảng 15%. 

Áp lực kép “Giỏi việc nước, đảm việc nhà”: Vừa phải có sự nghiệp riêng vừa phải chăm sóc tốt cho gia đình - một kỳ vọng của xã hội dưới lớp vỏ của “siêu năng lực” thực chất càng khiến phụ nữ áp lực chồng chất áp lực. Trong khi đó, “Hình phạt khi làm mẹ” (Motherhood penalty) là một trong những lý do lớn khiến phụ nữ dễ kiệt sức, ngại thăng tiến hoặc xây dựng gia đình. 

Chênh lệch thu nhập và cơ hội nghề nghiệp: Gần 32% nữ giới cảm thấy mức lương thu nhập thấp ảnh hưởng tiêu cực đến chất lượng mối quan hệ của họ với bạn đời dẫn đến hạnh phúc gia đình tan vỡ, trong đó người phụ nữ là người thiệt thòi nhất và cuối cùng là nguồn lực xã hội bất ổn định.

Phụ nữ lo ngại về việc bị AI thay thế hơn đồng nghiệp nam. Theo các nhà nghiên cứu, 46% phụ nữ và 37% nam giới lo lắng về việc tự động hóa do AI điều khiển thay thế họ trong công việc hiện tại của họ.Hiện nay, ở Việt Nam, phụ nữ chiếm 51% lực lượng lao động và đóng vai trò chính trong công việc gia đình và nuôi dạy con cái. Tỷ lệ nữ giới làm công việc lãnh đạo, quản lý đã được cải thiện nhưng vẫn còn thấp so với các vị trí lãnh đạo, quản lý nói chung, so với sự gia tăng của lực lượng lao động nữ nói riêng. (Theo Tạp chí Diễn đàn Doanh nghiệp, 2025) 

Thiếu cơ hội tiếp cận các nguồn lực cần thiết. Ví dụ, theo Khảo sát Mức sống dân cư Việt Nam, 63% phụ nữ nông thôn tham gia vào sản xuất nông nghiệp, cao hơn so với tỷ lệ 58% ở nam giới. Đặc biệt, trong cộng đồng dân tộc thiểu số – nơi có tới 81% dân số làm nông – phụ nữ chiếm tỷ trọng lao động lớn. Tuy nhiên, họ lại thường thiếu các nguồn lực cần thiết để phục hồi sau các cú sốc khí hậu như lũ lụt, hạn hán, thiếu nước, đe dọa nghiêm trọng đến sinh kế. (United Nations) 

Những thách thức trên không chỉ cho thấy phụ nữ vẫn phải nỗ lực để được công nhận, mà còn cho thấy sự phát triển bền vững sẽ không thể đạt được nếu một nửa dân số vẫn bị bỏ lại phía sau.

Những “khoảng trống” cần tiếng nói và quyết định của phụ nữ 

“Báo cáo Lợi thế xanh: Vai trò của nữ giới trong lực lượng lao động và lãnh đạo - Nền tảng cho doanh nghiệp phát triển bền vững tại Việt Nam” chỉ ra rằng mặc dù các ngành năng lượng mặt trời, tái chế nhựa, và sản xuất lúa gạo đóng vai trò trung tâm trong các mục tiêu khí hậu của Việt Nam, tỷ lệ nữ giới hiện diện trong lực lượng lao động chính thức và các vị trí lãnh đạo tại ba ngành này vẫn còn rất thấp – chỉ chiếm trung bình lần lượt là 23% và 21%. Khi các ngành này tăng trưởng để đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của thị trường cũng như mở ra hàng loạt cơ hội việc làm xanh, khoảng cách giới sẽ kìm hãm đổi mới sáng tạo, làm chậm tốc độ tăng trưởng và giảm khả năng cạnh tranh và năng suất của doanh nghiệp.

Nhóm Ngân hàng Thế giới ước tính lộ trình hướng tới phát thải ròng bằng 0 của Việt Nam sẽ tạo ra gần một triệu việc làm mới tính tới năm 2040, đặc biệt là trong các lĩnh vực liên quan đến khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán học (STEM).  Do đó, các doanh nghiệp cần có những biện pháp chủ động để đảm bảo phụ nữ có thể tiếp cận công bằng các cơ hội việc làm này.

Bà Caroline Nyamayemombe, Trưởng Đại diện UN Women tại Việt Nam, trong cuộc phỏng vấn trên Vietnam Today nhân dịp 20/10/2025), khẳng định: “Chúng ta cần trao cho phụ nữ tiếng nói, bởi vấn đề không chỉ nằm ở những con số – mà là đánh giá xem môi trường có đủ thuận lợi để họ cất lên tiếng nói, để những quan điểm và trải nghiệm của họ được ghi nhận trong quá trình ra quyết định.” 

Dù vẫn còn nhiều rào cản và định kiến trên hành trình khẳng định vị thế, phụ nữ Việt Nam đang đứng trước nhiều cơ hội để gây dựng sự nghiệp cũng như theo đuổi cuộc sống của riêng mình: bình đẳng giới được chính phủ thúc đẩy mạnh mẽ, nền kinh tế xanh mở ra hàng triệu việc làm mới, và ngày càng nhiều chính sách, chương trình hỗ trợ phụ nữ. Cùng với sự tiến bộ trong nhận thức xã hội, phụ nữ ngày càng tự tin theo đuổi và dấn thân vào những ngành nghề “phi truyền thống”. Đây không chỉ là những tín hiệu khả quan, mà còn là định hướng cốt lõi cho tương lai: Trao quyền và tạo cơ hội cho phụ nữ chính là nền tảng để xã hội phát triển bền vững.